آشنایی با ضد کوکسیدیوزها و ضد عفونی کننده های خوراک

آشنایی با ضد کوکسیدیوزها و ضد عفونی کننده های خوراک

مروری بر تشخیص، کنترل، پیشگیری و تداخل با سلامت عمومی دستگاه گوارش: عامل بیماری کوکسیدیوز انگل تک یاخته ای از جنس آیمریا می باشد که درون روده اكثر دام ها و پرندگان اهلی و وحشی رشد می کند. هفت گونه آیمریا که جوجه ها را مبتلا می کنند، شناسایی شده و عبارتند از: آیمریا آسرولينا ، آیمریا برونتی، آیمریا ماکزیما، آیمریا مینیس، آیمریا نکاتریکس و آیمریا پاراکوکس و آیمریا تند. با وجود این که کوکسیدیوز کوکسیدیوز از جمله بیماریهایی است که سال ها از شناخت آن می گذرد، با این حال هنوز هم به عنوان مهم ترین عامل بروز خسارت اقتصادی صنعت طیور در سطح جهان به شمار می رود.

برای کنترل کوکسیدیوز در مرغها و بوقلمونها روش های درمانی و پیشگیری متعددی در سطح دنیا به اثبات رسیده و مورد استفاده قرار می گیرد، اما کاهش میزان حساسیت و مقاومت در برابر آنتی بیوتیک ها از موضوعات مهمی هستند که سبب گردید تا محققین به دنبال یافتن ترکیبات ضدکوکسیدیوزی جدیدیباشند. با وجود این که واکسن های زنده تخفيف حدت یافته با تخفیف حدت نیافته وجود دارد، ولی به دلیل مسائل هزینه ای و توجه به این واقعیت که واکسن های زنده لازم است درون سلول میزبان تكثير يافته تا بتوانند ایمنی فعال را تحریک نمایند، خود منجر به بروز کوکسیدیوز تحت کلینیکی می گردند که خود عیب به شمار می رود. در این حالت گله با افت عملکرد مواجه می گردد و در صورت عدم استفاده از محرک های رشد در جیره غذایی، حتی واکسن های حدت یافته می تواند به شیوع بالای عفونت های باکتریایی در دستگاه گوارش شود. از راهکارهای نوین می توان به واکسیناسیون گله مادری با هدف برخورداری از آنتی بادی های مادری و واکسن های نوترکیب که در عمل رایج نبوده و یا در دسترس قرار ندارند. استفاده از تکنیکهای مولکولی همچون روش هایPCR از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند، اما روشی پرهزینه بوده و امکان استفاده از آن در مقیاس وسیع وجود ندارد. امروزه تحقیقات بنیادین عمدتا بر بهبود تکنیک های مولکولی متمرکز شده اند که ممکن است به بهبود تشخیصیا گسترش واکسن های نوترکیب منجر شوند؛ اما تاکنون تکنیکهای مولکولی نتوانسته اند به بسیاری از سوالات کاربردی از جمله این که چه روشی براییک واحد پرورش طیور می تواند کافی باشد، پاسخی ارائه نماید. بنابراین، با وجود این که گام های اساسی در تشریح بیولوژی، تشخیص، اپیدمیولوژی و پیشگیری از کوکسیدیوز برداشته شده است، با این حال به برخی از نگرانی های مهم این صنعت به اندازه کافی پاسخ داده نشده است.

پیشگیری و کنترل کوکسیدیوز: دو روش برای پیشگیری از ابتلا به کوکسیدیوز وجود دارد که شامل پیشگیری از طریق مصرف دارو و دیگری انجام واکسیناسیون است. روش های دارویی شامل استفاده از محصولات ضدکوکسیدیوز (ACP) در جیره غذایی است که روش مرسوم به شمار می رود. برآورد گردیده است که در قریب به 95 درصد از فارمهای پرورش جوجه های گوشتی از داروهای ضدکوکسیدیوز استفاده شده است.

به طور کلی دو گروه از کوکسیدیو سیدال وجود دارد که عبارتند از آنتی بیوتیک هاییونوفرهیایونوفرها و داروهای سنتتیک که که تحت داروهای شیمیایی از آنها نام برده می شود. داروهای شیمیایی از اولین داروهایی بودند که ابتدا برای درمان و سپس برای پیشگیری از کوکسیدیوز استفاده شدند. در سال 1948، اولین داروی شیمیایی برای استفاده مداوم در خوراک با دوز پایین، سولفاکينوکسالین بود. بسیاری از داروهای شیمیایی امروزه از بازار مصرف حذف و ناپدید شده اند و مهم ترین عامل آن مقاومت کوکسیدیا در برابر داروهای شیمیایی است که ناگزیر باید مورد بازنگری قرار گیرند و تا قبل از ایجاد مقاومت، داروی جدیدی ساخته و عرضه شود. امروزه داروهای ضدکوکسیدیوز متعددی در بازار تجاری وجود دارد که می توان به آمپر ولیوم، نیکاربازین، روبنیدین، دیکلازوریل، زو آلن، دکوئینات و هالونوژینون می توان اشاره نمود. این داروها از جایگاه مناسبی در صنعت طيور برخوردار بوده و بر خلاف داروهای اولیه هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرند که خود نشان می دهد تاکنون مقاومت دارویی در برابر آنها ایجاد نشده است.

اگر از کوکسیدیوسیدالیا داروهای شیمیایی به منظور کاهش فشار عفونت ناشی از کوکسیدیوز استفاده شود. به آن برنامه پاکسازی گفته می شود. اجرای برنامه پاکسازی و کاهش فشار ناشی از عفونتهای تحت کلینیکی سبب بهبود عملکرد گله می شود. برای حصول این نتیجه، از داروهای شیمیایی در کل دوره پرورش استفاده می شود و به آن برنامه کامل گفته می شود. بعضی از پرورش دهندگان برای کاهش احتمال بروز مقاومت دارویی، نوعی داروهای شیمیایی را طی دوره پرورش تغییر می دهند که به آن برنامه شاتل ۱۱ گفته می شود. تغییر نوع آنتی کوکسیدیال را در یک برنامه شاتل اصطلاح چرخش" می نامند.

از مهم ترین محصولات آنتی کوکسیدیال می توان به یونوفرهای حقیقی کربوکسیلیک اشاره نمود و دلیل ماندگاری آنها در سبد کالایی و فراگیر شدن مصرف آنها توسط مرغداران، پایین بودن خطر مقاومت در برابر این محصولات است. در واقع پس از معرفی اولین بونوفر به بازار تجاری، مونسين، در سال 1970، هنوز هم شاهد هستیم که از اینداروها به طور گسترده ای برای پیشگیری از کوکسیدیوز استفاده می شود. مکانیسم اثرگذارییونوفرهایکسان است؛ آنها انتقال کاتیونها را از عرض غشای سلولی انگل تسهیل می کنند. این عمل سبب ایجاد گرادیان (شيب) یونی شده و محتویات سلولی را دچار تغییر می سازد. و در نهایت سلول انگل تلف می شود. یونوفرها بر مبنای انتخاب نوع کاتیون، ظرفیت نرخ انتقال و ساختمان به سه گروه مجزا تقسیم بندی می شوند: 1. یونوفرهای تک ظرفیتی (مونو والان) 2. یونوفرهای گلیکوزیدی تک ظرفیتی (گلیکوزید مونو والان) 3. يونوفرهای دو ظرفیتی (دی والان)

از معروف ترینیونوفرهای مونو و الان در بازار تجاری می توان به موننسين، سالینومایسین و ناراسین؛ از گلیکوزیدهای مونو والان می توان به مادورامایسین و سمدورامایسین و از یونوفرهای دی و الان به لازالوسید اشاره نمود.

یکی از نگرانی های عمده ایکه متخصصین کوکسیدیوز را به خود مشغول کرده است احتمال بروز مقاومت به یک نوع دارو به دلیل استفاده از داروی دیگر است که اصطلاحا به آن مقاومت ضربدری گفته می شود. نمونه ای از آن مشاهده مقاومت در برابر یونوفر مونو والان ناراسین بوده که به دلیل سال های طولانی استفاده از مو ننسين (دو ترکیب هم گروه) در ایالات متحده آمریکا مشاهده شد.بررسی مقالات مختلف نشان می دهد که مقاومت ضربدری بین محصولات گروه های مختلف کمتر مشاهده می شود؛ به عنوان مثال بین مادورامایسین و یونوفرهای مونو والانیا بین لازالوسید و یونوفرهای مونووالان. واکسیناسیون زنده که قبلا بدان اشاره شد، کمتر در واحدهای پرورش جوجه های گوشتی مورد استفاده قرار می گیرد. دو نوع واکسن شامل تخفيف حدت یافته و ویرولانت معرفی شده اند. واکسن های تخفيف حدت یافته فاقد بخشی از چرخه زیستی (چرخه تولیدمثل غیر جنسی در مقایسه با سویه اصلی نبوده و لذا سبب کاهش پتانسیل تولیدمثلی و بیماری زایی می گردند.

گونه های آیمریا و محل تأثیر آنها: آیمریا آسرولينا: چرخه زیست خود را در دئودنوم کامل می کند، ولی در صورت عفونت شدید ممکن است تا ناحیه ایلئوم گسترش یابد.

1. آیمریا تنلا: عمدتا درون سكوم ها وجود دارد. در صورت عفونت شدید هر دو سکوم می تواند در گیر بیماری

شود.

2. آیمریا نکاتریکس: شیزو گونی خود را ژژنوم - ایلئوم تشکیل داده و گامو گونی درون سکومها صورت

می گیرد. 

3. آیمریا پاراکو کس: در دئودنوم و ایلئوم کلنی تشکیل می دهد.

4. آیمریا میتیس: عمدتا در ایلئوم کلنی تشکیل می دهد.

5. آیمریا ماکزیما: ناحیه میانی روده (ژژنوم و ابتدای ایلئوم و اطراف زائده مكل) را آلوده می سازد و اغلب به

ناحيه دئودنوم هم می رسند.

6. آیمریا برونتی: طول دستگاه گوارش را طی کرده و آن را آلوده ساخته و ترجیحا در رکتوم و سکومها جای می گیرد. در صورت بروز عفونت شدید، ممکن است به ناحیه دیستال ایلئوم و بخش پروکسیمال سکومها نیز برسد.