کوکسیدیوزیس

توضیحات

بازدید: 12144

کوکسیدیوزمهمترین بیماری انگلی طیور صنعتی جهان و یکی از مهمترین بیماریهای ماکیان محسوب می شود و معمولاَ آنرا با مهمترین علامتش یعنی تورم روده یا همان آنتریت می شناسند . عامل این بیماری نوعی انگل تک یاخته از گروه آپی کمپلکسا می باشد . حدود هشت گونه از این گروه در پرندگان ایجاد بیماری می کنند که عبارتند از : آیمریا تنلا ، آیمریا ماکسیما ، آیمریا میتیس ، آیمریا می واتی و آیمریا هاگانی . البته تنها چند گونه از آنها شیوع بیشتری دارند که از همه شایع تر آیمریا تنلا بوده و پس از آن آیمریا ماکسیما و آیمریا نکاتریکس از شهرت و شیوع بیشتری نسبت به هم گونه ای های خود برخوردارند . آیمریاها معمولاَ هر کدام در میزبان مخصوصی بیماریزایی دارند ولی بصورت Multisex یا چند میزبانه هم می توانند عوارض ایجاد کنند .

امنگل های آیمریا در طبیعت فراوانند ولی معمولاَ زمانی بیماری مشهود می گردد که در گله و در جمعیتی از طیور ایجاد گردد ، لذا این بیماری که در جمعیتها شدیداَ بیماریزا است ، در شیوه های پرورش متراکم طیور باید از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار باشد همچنین این بیماری علاوه بر تلفات ، باعث خسارات قابل ملاحظه اقتصادی می شود که اختلال در ضریب تبدیل غذایی پرنده ، هزینه دارو و کندی رشد تنها جزئی از مسائل جنبی این بیماری است .

سیر تکامل انگل :

در مرحله اول اووسیست که درونش 4 اسپروسیست وجود دارد که هر یک از آنها هم دارای 2 عدد اسپروزوایت بیماریزا هستند توسط میزبان خورده می شود . پس از بلع اوسیست بر اثر عوامل مکانیکی و شیمیایی دستگاه گوارش خصوصاَ نمکهای صفراوی و تریپسین ، اسپروسیست باز شده و اسپروزوایت ها آزاد می گردند  . حال اسپروزوایت های آزاد شده خود را وارد یاخته های مخاط روده کرده و در آنجا توسط تکثیر غیر جنسی زیاد می شوند ، یاخته های حاصل از تقسیم جدار سلول روده ای را پاره کرده و بیرون میریزند و هر کدام وارد سلول جدیدی می شوند و مجدداَ به تکثیر غیرجنسیادامه می دهند و این عمل را چندین بار تکرار می کنند . (تعداد چرخه های شیزوگونی بستگی به ژنتیک سویه خاص آیمریا دارد) تا اینکه پس از چندین سیکل غیر جنسی ، اشکال جنسی یعنی همان گامتوسیت ها در داخل سلول بوجود می آیند که به میکروگامتوسیت و ماکروگامتوسیت ها تفکیک می شوند و تولید مثل جنسی آغاز می شود.

میکروگامتوسیت تعداد زیادی میکروگامت آزاد می کند که واجد تاژک هستند ، لذا متحرکند و بطرف ماکروگامتهای حاصله از ماکروگامتوسیت ها حرکت می کنند . ماکروگامتوسیت نیز پس از طی مراحلی تنها تبدیل به یک ماکروگامت می شود که در صورت لقاح با میکروگامتها تبدیل به سلول زیگوت (تخم) می شود که منشا تولید اووسیت می باشد . این چرخه بسیار سریع رخ می دهد یعنی ممکن است که از یک اووسیت بلع شده در مدت 5- 4 روز که دوره نهفته بیماری است صدها هزار و گاهی میلیونها اووسیست بوجود آِد . حال این اووسیست ها توسط مدفوع دفع می شوند و البته این زمان بیماریزا نیستند و واجد اشکال کروی هستند و بیماریزایی این اجرام انگلی زمانی رخ می دهد که اووسیست به چهار اسپوروسیت که هر اسپوروسیت دارای دو اسپوروزوئیت است تقسیم شود یا به اصطلاح تبدیل به هاگ گردد .

هاگزایی یا نیازمند سه فاکتور دما ، رطوبت و اکسیژن است . بهترین دما 30-25 درجه سانتیگراد است که در این دما هاگزایی 48-24 ساعت بطول می انجامد . خشکی شدید ، گرمای بسیار بالا و دمای زیر صفر اثرات نامطلوبی روی نوزاد انگل دارد ولی هاگ آنرا در برابر تعداد زیادی از عوامل محیطی مقاوم ساخته و شرایط را برای حیات نوزاد انگل در محیط خارج از بدن میزبان فراهم می سازد .

ایمنی شناسی :

جوجه های یک روزه در این بیماری ایمنی را بطور غیر فعال از مادر دریافت نمی کنند و پرندگان در هر سنی ممکن است نسبت به این بیماری حساس باشند . در گله های سنتی که در مناطق روستایی ایران نگهداری میشوند معمولاَ ایمنی بالاتری نسبت به این انگل دیده می شود چرا که پرنده در رویارویی مکرر با مقادیر کمی اووسیست آیمریا است که به آن عفونت قطر ه ای گویند . مکانیسم ایمنی در برابر این تک یاخته هنوز کشف نشده است ولی آنچه متصور است این است که ایمنی سلولار نقش عمده را داشته باشد .

همه گیر شناسی :

کوکسیدیوز همواره بقای خود را با بجای گذاشتن اووسیستهایی در سالن های مرغداری و مکانهای مرتبط تضمین می کند و این اووسیستها معمولاَ توسط کارگردان یا توسط جوندگان و بندپایان قابل انتقال به اماکن اطراف است .

شدت و قدرت این بیماری همواره که بیشتر اشاره شد بستگی به دو عامل مهم دارد که یکی به گونه انگل آیمریا وابسته است و دیگری به میزان و تعداد اووسیستهایی که وارد بدن میزیان می شوند . بنابراین رعایت شرایط کاملاَ استریل و عاری از این گونه انگل در مرغداریها سخت و ناممکن است و معمولاَ همواره مقادیری از اووسیست انگل در محیط مرغداری باقی است . بنابراین یا پرندگان درگیر می شوند و یابصورت تحت بالینی این تک یاخته را تحمل می کنند که عوارض خاص خود را دارد مانند نارسایی در رشد و ضریب تبدیل غذایی که مشکلات اقتصادی نامطلوبی برای مرغدار ایجاد می کند . بنابراین پاک نمودن مکان مرغداری تا حد امکان از وجود این انگل و اووسیستهایش بسیار مهم است .

بیماریزایی :

همانطور که پیشتر گفته شد این تک یاخته باعث جراحات و عوارض خاصی در دستگاه گوارش علی الخصوص سکوم و روده ها می نماید و بسته به نوع گونه مهاجم ، محل و نوع جراحات دستگاه گوارش پرنده فرق می کند مثلاَ آیمریا آسرولینا فقط در دوازدهه باعث ایجاد جراحات می شود (اصطلاحاَ جراحات گوره خری می نامند که سفید رنگ و بصورت نامنظم و خطی می باشند). آیمریا نکاریکس در ژوژنوم باعث ایجاد جراحات بی رنگ یا سفید شده و همچنین باعث ایجاد اسهال خونی نیز می گردد . آیمریا ماکسیما باعث ایجاد نقاط خونریزی در روده می گردد و باعث دفع مدفوع نرم و گلی رنگ می شود . آیمریا برونتی در بخشهای انتهایی سیستم گوارشی پرنده باعث خونریزی و ضایعات هموراژیک می گردد و سرانجام آیمریا تنلا هم ضایعات هموراژیک و لخته های خونی را در سکوم ها از خود بجای می گذارد .

تشخیص :

رخداد اسهال خونی و دپرسیون گله معمولاَ مرغداران را متوجه بروز این عارضه می کند ولی پس از شروع مرگ و میر در گله ، مرغدار با چندین لاشه تلفات به دامپزشک مراجعه می نماید . معاینه دقیق مخاطات دستگاه گوارش خصوصاَ سکوم در کالبد گشایی لاشه ها معمولاَ برای تشخیص این بیماری توسط دامپزشک با تجربه کافی است ولی رویت تک یاخته آیمریا در زیر میکروسکوپ برای تائید و تشخیص قطعی بیماری کوکسیدیوزیس می شود . برای اینکار کافی است قطره ای از جراحات روده را روی لامی که از قبل یک قطره سرم فیزیولوژی روی آن ریخته ایم قرار دهیم و با قرار دادن لامل روی نمونه جهت مشاهده انگل آنرا زیر میکروسکوپ قرار دهیم .

همانطور که پیشتر اشاره شد با توجه به نوع ضایعه و محل جراحات حتی می توان گونه آیمریای مهاجم را نیز تا حدودی مشخص کرد ولی در مواردی مرگ و میر ناشی از کوکسیدیوزیس ناشی از آیمریا کمپلکس است و چندین گونه آیمریایی با مشارکت هم باعث ایجاد بیماری می شوند که برای تشخیص ، روشهای دقیق تر آزمایشگاهی باید لحاظ شود . همچنین در برخی از موارد خصوصاَ در موارد حاد بیماری ممکن است اووسیست ها در محل جراحات یافت نشوند و تنها مروزوئیت ها یا شیزونت ها مشاهده شوند . حتی ممکن است کوکسیدیوز به همراه بیماریهای دیگری باشد مثل سالمونلوزیس ، لذا برای تشخیص بهتر بیماری ، لاشه ها تا حد امکان باید تازه باشند تا تشخیص صحیح دامپزشک تحت تاثیر تغییرات پس از مرگ دچار ابهام نشود .

کنترل بیماری :

جلوگیری کامل و قطعی از بیماری مخوف کوکسیدیوز بصورت صنعتی تقریباَ غیر ممکن است ولی داروها بیشترین نقش را در کنترل بیماری کوکسیدیوز بر عهده دارند . اووسیستهای عفونی شده نسبت به مواد ضدعفونی کننده عادی مقاوم هستند و در حالت نرمال و در دمای عادی و رطوبت کافی می توانند ماهها زنده بمانند . همچنین این تک یاخته بتدریج مقاومت دارویی هم می تواند ایجاد کند ، برای همین بهترین روش ، پیشگیری از بروز این بیماری است . اگرچه نمی توان هیچگاه از عدم حضور و آلودگی این انگل را به حداقل ممکن کاهش داد .

جلوگیری از رطوبت بستر که باعث هاگدار شدن اووسیستها می شود و اجرای اصول بهداشتی و مدیریتی نقش مهمی در جلوگیری از بروز بیماری در گله ها را بازی می کند . اما کاراترین روش پیشگیری اضافه کردن داروهای ضد کوکسیدیایی به دان طیور است ، در این حالت اگر جوجه ها مبتلا به کوکسیدیوز هم شوند توسط این داروها درمان خواهند شد مضاعف بر اینکه ایمنی ملایمی نیز در آنها پدید می آید که پدیده پیشگیری را تقویت می نماید ، جهت جلوگیری از مقاومت دارویی می توام برنامه چرخشی و یا برنامه متناوب را در استفاده از کوکسیدیواستاتها اعمال کرد .

روش دیگر استفاده از واکسنهای زنده کوکسیدیایی است که همان اووسیستهای گونه های مهم آیمریایی است که بصورت خفیف در آشامیدنی گله در هفته اول تجویز می گردد تا با بروز علایم مختصری باعث تقویت سیستم ایمنی بدن پرندگان می گردد که البته ریسک خاص خودش را دارد و ممکن است افت تولید یا افزایش ضریب تبدیل را بدنبال داشته باشد و مضاعف بر اینها موفقیت چندانی را هم بدنبال ندارد . شایان ذکر است ، در صورت استفاده از واکسنهای ضد کوکسیدیایی نباید تا 2 ماه از داروهای ضد کوکسیدیوز استفاده کرد از واکنسهای معروف ضدکوکسیدیوز می توان به Coxivax ,   ,Imucox Paracox اشاره نمود .

مهمترین و کم هزینه ترین روش پیشگیری برای مرغدار ، رعایت کامل اصول بهداشتی است از جمله جلوگیری از نشت آبخوریها ، جلوگیری از تجمع جوجه ها و در نتیجه خیس شدن بستر و اعمال تهویه مناسب و صحیح در گله .

درمان :

یونوفورها متداولترین ترکیبات دارویی ضد کوکسیدیوز هستند که امروزه در اکثر کشورها مصرف می شوند و جزء دسته آنتی بیونتیک ها قرار می گیرند که نمونه آنها موننسین است که باعث اختلال در ترانسپورت یونها از غشا انگل می شود .

ترکیبات یونوفوری در صورت تداخل دارویی می توانند در گله مسمومیت ایجاد نمایند خصوصاَ داروی تیامولین را یک هفته بعد از تجویز داروی موننسین نباید مصرف نمود . نکته دیگر در مورد ترکیبات یونوفوری این است که برخی از این داروها خصوصاَ ناراسین و موننسین برای سایر حیوانات مزرعه بخصوص تک سمی ها خطرناک و حتی کشنده می باشند .

همانطور که پیشتر کفته شد مقاومت دارویی در کوکسیدیوز وجودد ارد ولی این پدیده در مورد یونوفورها به کنیدر جریان است . درمان کوکسیدیوز بخاطر سرعت تکثیر انگل و توان بیماریزایی در این انگل ، باید بسرعت انجام پذیرد ، لذا روش درمان معمولاَ تجویز دارو در آشامیدنی گله است . درمان کوکسیدیوز توسط داروهای دیگری نیز امکان پذیر است مانند گروه سولفانامیدها ، فورالتادون ، بایکوکس تولترازوریل و آمپرولیوم .