اصول جایگاه طیور

در امر پرورش و نگهداری طیور استفاده از ساختمان کمک موثری به کنترل عوامل محیطی مینماید که این امر موجب استفاده بهتر از مواد غذایی و در نتیجه افزایش تولید میشود زیرا اگر شرایط محیطی مطلوب نباشد قسمت اعظم انرژی مصرف شده توسط مرغ صرف گرم کردن و یا خنک کردن بدن میشود.

ا)حرارت: همانند سایر حیوانات خونگرم طیور نیز مقداری حرارت ،رطوبت و گاز کربنیک تولید میکنند. درجه حرارت بدن مرغ از درجه حرارت محیط بالاتر است لذا دائما از خود حرارت متصاعد میکند.هرچه اختلاف بین درجه حرارت محیط و درجه حرارت بدن بیشتر باشد اتلاف حرارت بدن زیادتر خواهد بود و چون طیور حیواناتی خونگرم هستند در نتیجه بایستی مواد غذایی بیشتری صرف تولید و گرم کردن خود بنمایند و این امر مقرون به صرفه نمیباشد.هرچه درجه حرارت محیط به درجه حرارت بدن نزدیکتر باشداتلاف حرارت کمتر است.اما حرارت محیط بایستی اندکی کمتر از درجه حرارت بدن باشد تا مرغ بتواند حرارت های تولید شده در بدن را دفع کند.عدم دفع حرارتهای تولید شده در بدن باعث کاهش اعمال متابولیکی بدن میگردد.درجه حرارت موثر برای طیور حدود 18 تا 24 درجه سانتیگراد است و اگر این حرارت به حدود 10 درجه سانتیگراد برسد مصرف خوراک بالا میرود تا صرف گرم کردن بدن شود.همچنین اگر حرارت محیط بیشتر از 24 درجه باشد مصرف خوراک کاهش یافته و اعمال متابولیکی بخوبی اجام نمیگردد و در نتیجه رشد کم میشود.

2)رطوبت: همانند سایر حیوانات طیور مقدار زیادی آب از راه تبخیر ششی مدفوع و سایر فعالیتهای بدن از دست میدهند.لذا همیشه در آشیانه آنها مقدار فراوانی بخار آب موجود است.این بخار آب بایستی از طریق سیستم تهویه به خوبی دفع گردد.به طوری که نه دیوارها و بستر را مرطوب سازد و نه سبب کاهش بیش از حد رطوبت سالن مرغداری گردد.

در بعضی مناطق گرم به علت بالا بودن رطوبت هوا حالت شرجی بوجود می آید.در این شرایط افزایش حرارت با افزایش رطوبت همراه است . در چنین شرایطی تنفس طیور دچار اشکال میشود زیرا مرغ قادر به دفع حرارت بدن از طریق تبخیر ششی نیست.دفع رطوبت در تابستان با مشکلی روربرو نیست زیرا با بازکردن دریچه ها و افزایش سرعت پنکه ها میتوان هوای بیشتری را به داخل سالن فرستاد بدون اینکه ترسی از سرما خوردگی طیور وجود داشته باشد . به علاوه هوای بیرون در تابستان خشک تر است و هنگامی که وارد سالن میشود قادر است مقدار زیادی از رطوبت آشیانه را جذب کند.دفع رطوبت در زمستان مسئله ساز است زیرا به واسطه سرد بودن هوای خارج باز کردن دریچه ها و یا افزایش سرعت پنکه ها عملا ممکن نیست.از طرفی هوای بیرون دارای رطوبت زیادی است و در وماقع عبور از سالن قادر به جذبه رطوبت نخواهد بود. تنها راه دفع رطوبت از سالنهای مرغداری در زمستان گرم تر کردن هوای داخل سالن ها است زیرا این امر باعث میشود که قدرت جذب رطوبت توسط هوای وارد شده افزایش یابد.رعایت اصول صحیح ساختمانی و عایق بندی سقف و دیوارها و وجود دستگاههای تهویه مناسب از تراکم رطوبت جلوگیری میکند.و مانع مرطوب شدن بستر شده به طوری که از پیامد مرطوب شدن بستر شده به طوری که از پیامد مرطوب شدن بستر و شیوع بیماریهای انگلی از جمله کوکسیدوز جلوگیری به عمل می آید.

3)تهویه : به ازای هر کیلوگرم وزن بدن حدود 2 فوت مکعب در دقیقه هوا لازم است که این مقدار برای نژادهای سنگین تر کمی بیشتر است.سرعت تنفس طیور خیلی بیشتر از سایر حیوانات است. بالا بودن سرعت تنفس سبب میشود که مقدار زیادی آب از راه تبخیر ششی به هوا اضافه شود. علاوه بر رطوبت حاصل از تبخیر ششی مقدار زیادی رطوبت از طریق بستر و نیز تبخیر از آبخوریها به هوای آشیانه اضافه میگردد. سیستم تهویه سالن ها باید طوری باشد که علاوه بر تامین اکسیژن لازم جهت تنفس و دفع گازهای سمی مثل گاز کربنیک و آمونیاک بتواند بخار آب زیادی موجود در سالن ها را خارج سازد.مقدار هوایی که جهت دفع رطوبت از آشیانه لازم است به حرارت خارج و داخل سالن و رطوبت نسبی هوای بیرون و داخل آشیانه بستگی دارد . افزایش حرارت داخل سالن قدرت جذب رطوبت توسط هوا را بالا میبرد.به ازای نیم درجه سانتیگراد افزایشدر حرارت هوا قدرت جذب رطوبت توسط هوا حدود 5 درصد افزایش می یابد. تهویه یه به صورت طبیعی و یا مصنوعی انجام پذیر است.در تهویه از پنجره های دیواری و یا سقفی استفاده میگردد . در این صورت به ازای هر 100 متر مربع از مساحت آشیانه 5 متر مربع پنجره در نظر گرفته میشود.پنجره ها بایستی در دو طرف سالن نصب گردند به نحوی که مقابل یکدیگر قرار نگیرند تا از کوران هوا جلوگیری شود سمت باز شدن پنجره ها نیز بایستی به طرف بالا باشد تا هوای وارد شده پس از برخورد به سقف و گرم شدن در اختیار جوجه ها قرار گیرد.در مواقعی که تراکم جوجه در سالن زیاد است برای انجام یک تهویه خوب از هواکش های دیواری و یا سقفی استفاده میشود.در سالنهای بدون پنجره از هواکش هایی استفاده میشود که از یک طرف هوا را وارد آشیانه میکند و از طرف دیگر هوای ناسالم داخل سالن را خارج میسازد.

اینگونه هواکش ها معمولا در سقف نصب میگردند .

با تقسیم طول سالن به عرض آن به عرض آن تعداد هواکشهای مورد نیاز به دست می آید . با محاسبه مقدار هوای لازم در یک آشیانه برحسب فوت مکعب در دقیقه و تقسیم این عدد به تعداد هواکش ها ظرفیت آنها معلوم میگردد . مثلا در یک سالن به طول 96 متر و عرض 12 متر تعداد 8 هواکش لازم است.اگر در این سالن 10000 جوجه گوشتی باشد هر جوجه 4 فوت مکعب هوا لازم دارد که مقدار فوت مکعب مورد نیاز 40000خواهد بود و با توجه به این امر قدرت هر هواکش بایستی برابر با 40000 تقسیم بر 8 مساوی با 5000 فوت مکعب باشد.

4) عایق: اتلاف حرارت از آشیانه از دو طریق صورت میگیرد یکی از راه وسایل تهویه و دیگری از راه دیوارها.دفع حرارت از طریق وسایل تهویه اجتناب ناپذیر است ولی اتلاف حرارت از راه دیوارها و سقف را با به کار بردن مواد عایق میتوان کاهش داد.

اگر عایق بندی دیوارها و سقف مناسب نباشد مقدار زیادی از حرارت سالن در زمستان دفع و در تابستان حرارت بیرون وارد سالن میشود . در اثر برخورد هوای مرطوب داخل سالن با دیوارهای داخلی حرارت آن کاسته میشود و بخار آب موجود در آن به صورت قطرات آب بر روی دیوارها جمع میشود و در صورتی که این وضع مرتب ادامه یابد قطرات آب به بستر ریخته و باعث مرطوب شدن آن میشود.

بیشترین مقدار اتلاف حرارت از سقف به عمل می آید معمولا در ساختمانها از سقف کوتاه استفاده میشود تا اتلاف حرارت کمتر شود.گاهی نیز سقف ها دو جداره ساخته میشوند و دیواره داخلی با مواد عایق پوشیده میشود . در بیشتر مرغداریها از پشم و شیشه جهت عایق بندی سقف استفاده میشود . معمولا دیوارهای ساختمان دو جداره ساخته میشود و بین دو جدارمواد عایق قرار میگیرد.در مناطقی که هوا سرد است لااقل بایستی سقف سالن عایق باشد تا از تجمع آب بر روی سقف و بارش قطرات آب به داخل سالن جلوگیری به عمل آید .

5)سطح: تراکم طیور در ساختمانها سبب اشاعه بیماریها و عوارضی مانند پرخوری و کانیبالیزم میشود.از طرفی ازدیاد سطح نیز مقرون به صرفه و اقتصادی نیست. تعداد مرغی که در هر متر مربع نگهداری میشود به شرایط آب و هوا سیستم پرورش و وضعیت ساختمان بستگی دارد . هرچه ساختمانها از لحاظ عایق ،تهویه ،غذاخوری و آبخوری مجهز و کامل باشند تعداد مرغ در واحد سطح افزایش می یابد .در آبو هوای گرم بایستی تعداد کمتری مرغ را در هر متر مربع پرورش داد. در نژادهای سنگین نیز تعداد مرغ در واحد سطح کاهش می یابد.

6) تابش مستقیم خورشید: نور آفتاب برای مرغان تخم گذار و جوجه ها دارای اهمیت است . با استفاده از اشعه ماورای بنفش میتوان از کلسیم و فسفر استفاده بهتری نمود . طیور از نور آفتاب لذت میبرند.امروزه کاربرد چربی در جیره عوارض ناشی از کمبود تابش خورشید از بین میبرد.تابش آفتاب از شیشه تاثیر اشعه مستقیم را ندارد.بهتر است در شرایط مناسب فصلی سالن ها را باز کرد تا آفتاب به داخل سالن بتابد.

ساختمان بایستی طوری ساخته شود که در تابستان حداقل تابش و در زمستان حداکثر تابش را داشته باشد.

محل مرغداری: هنگام تاسیس یک واحد مرغداری از لحاظ موقیت مرغداری بایستی چند اصل را رعایت کرد.

الف)رابطه مرغداری با شهر: مرغداری بایستی حتی الامکان از شهر دور باشد زیرا اولا زمینهای اطراف شهر گران قیمت بوده و ثانیا از نظر بهداشتی مناسب نیست.یک مرغداری باید داری جاده خوب باشد و یا به جاده اصلی دسترسی داشته باشد تا بتوان محصولات را به آسانی به بازار فروش عرضه کرد .

تاسیس مرغداری در نقاط پر جمعیت و پر سرو صدا باعث تحریک مرغها میشود که این عمل سبب کاهش در تولید و ایجاد سرو صدا به وسیله مرغها میگردد.ب) نزدیکی به سایر دامداریها و ساختمانهای دیگر: ساختمان مرغداری بایستی با سایر مرغداری ها فاصله مناسبی داشته باشد تا بدین وسیله از اشاعه بیماریها کاسته شود . حتی الامکان مرغداری باید از سایر حیوانات اهلی بخصوص طیور دور باشد زیرا ممکن است بیماریهایی از سایر ساختمانها توسط حشرات پرندگان باد به مرغداری منتقل شود.

تاسیس مرغداری نزدیک منازل مسکونی مناسب نیست زیرا اولا بهداشتی نیست و ثانیا بوی مرغداری باعث ناراحتی ساکنین منازل میگردد.

ج) خاک : زمین مرغداری بایستی دارای خاک سبک و یا شنی باشد زیرا اینگونه خاکها رطوبت را به خوبی جذب میکنند. ساختمانهای مرغداری بایستی در زمینهای بسیار مرتفع و یا پست بنا نشود زیرا در ارتفاعات با وزش باد مواجه هستند و زمینهای پست و آشیانه را به دنبال دارد. زمین مرغداری بایستی طوری باشد که به راحتی بتوان عمل زهکشی را در ان انجام داد.

استفاده از درخت به منظور لطافت هوا مفید است لذا بهتر است در اطراف مرغداری از درختهای مناسب استفاده شود.

د) جهت یا سمت ساختمانها: ساختمانهای مرغداری باید طوری ساخته شوند که از وزش بادهای موسمی و طوفان در امان باشند. لذا ابتدا بایستی جهت بادهای موسمی را مشخص نمود و ساختمان را طوری تاسیس کرد که با حد اقل جریان باد مواجه باشد.

8)انواع ساختمانهای مرغداری : در تاسیس آشیانه ها علاقه فرد ،وضعیت مالی ،شرایط منطقه و یک سری عوامل دیگر دخالت دارند.آشیانه مرغداری ممکن است دائمی و یا موقتی باشد.ساختمانهای موقتی بیشتر در مناطق روستایی و برای پرورش و نگهداری تعداد کمی مرغ به کار میروند.این ساختمانها بیشتر از مصالح ارزان قیمت و فراوان در یک منطقه ساخته میشوند . در سایر کشورها بعضی از این ساختمانها چرخ دار بوده و به آسانی جابجا میشوند.در بعضی از روستاههای ایران از این گونه ساختمانها نیز استفاده میشوند.مرغداریهای بزرگ بیشتر دائمی بوده و از مصالح ساختمانی نظیر آجر سیمان و ... ساخته میشوند. در این گونه ساختمانها به علت استفاده طولانی بایستی کلیه اصول ساختمانی رعایت شود. البته بایستی این نکته را نیز در نر داشت که در صورت عدم ادامه کار مرغداری بتوان از ساختمان دائمی جهت انجام کارهای دیگر استفاده کرد و با حداقل تغییرات و هزینه آن را برای مصارف دیگر آماده نمود.

آشیانه های مرغداری یا به صورت انفرادی یا ردیفی و یا چند طبقه ساخته میشوند . از آشیانه های انفرادی غالبا برای تعداد کمی جوجه و در مناطق روستایی استفاده میشود.در ساختن این ساختمانها لازم است که به فاصله آنها از یکدیگر و نحوه کنترل امراض و بهداشت توجه شود. در این ساختمانها معمولا بین 100 تا 200 مرغ پرورش داده میشود.

آشیانه های ردیفی در مرغداریهای بزرگ و صنعتی ساخته میشود . دراینگونه ساختمانها اشاعه بیماریها بیشتر و کنترل مسائل بهداشتی آنها مشکل تر است. در هر واحد مرغداری که دارای چند ساختمان ردیفی است سایر تاسیسات از قبیل آسیاب ،انبار و ... نیز وجود دارد و هزینه کارگر و مدیریت در این نوع تاسیسات کمتر است.

آشیانه ها ی چند طبقه بیشتر در نقاطی ساخته میشود که زمین گران است.این نوع ساختمانها در مرغداریهای بزرگ تاسیس میشود و بایستی کلیه اصول ساختمانی و فنی را در اینگونه ساختمانها رعایت نمود. در ایران نیز در بعضی از نقاط از این ساختمانها استفاده میشود . باید توجه داشت که اینگونه ساختمانها بایستی در نقاطی ساخته شوند که دارای آب و هوای معتدل بوده زیرا این ساختمانها در تابستانها گرم و در زمستانها سرد میشوندکه در این صورت مرغداری با مشکلاتی مواجه خواهد بود.در این ساختمانها عایقبندی سقف کمتر است و گرم کردن آنها نیز آسانتر ولی حمل و نقل خوراک و جمع آوری کود و تخم مرغ تا اندازه ای مشکلتر می باشد.

9)ابعاد ساختمان: عرض ساختمانهای مرغداری معمولا 10 تا 12 متر در نظر گرفته میشود . عرض کمتر از 7 متر نیز توصیه نمیشود.

طول ساختمانهای مرغداری غامل محدود کننده ای نیست و بر حسب تعداد مرغ و فضای لازم هر اندازه را میتوان در نظر گرفت.

10)سبک سقف ساختمانها: از لحاظ سبک سقف ساختمانها آنها را به چند دسته تقسیم میکنند:

الف) سقف زاویه داره قرینه : این سقف ها سابقا در ساختمانهای یک طبقه که از نور آفتاب استفاده میگردید بکار میرفت و در حال حاضر رایج نیست.

ب) سقف زاویه داره بی قرینه: در این سقف دیوار پشت کوتاه تر از دیوار جلویی است . این سقف ها برای ساختمانهای کم عرض توصیه میشود . جریان هوای تازه در این سالن ها بخوبی صورت میگیرد . این ساختمانها برای مرغان تخم گذار توصیه نمیشود.

ج)سقف زاویه دار: این سقف ها برای مرغداریهای بزرگ توصیه میشود . ارتفاع دیوارهای این سالن ها حدود 5/2 متر و ارتفاع وسط حدود 5/3 متر است.

د) سقف مرکب)1 سوم شیب سقف به طرف جلو و بقیه به طرف پشت ساختمان است.

ه) سقف سایه بانی: این نوع سقف ها در ساختمانهای عریض به کار میرود. در این نوع سقف ها ارتفاع ساختمان نبایستی زیاد باشد زیرا هزینه آن افزایش می یابد. ارتفاع دیوار جلو حدود 5/3 متر و ارتفاع دیوار عقب حدود 2/2 تا 5/2 متر توصیه میشود.

و) سقف پهن: در اینگونه سقف ها هجم هوای سالن کم میشود و در بیشتر مناطق اینگونه سقف ها رایج است . سیستم تهویه در اینگونه سقف ها بایستی مرتب و کافی باشد .

امروزه در بعضی از نقاط ایران استفاده از سقف های گنبدی رایج است زیرا در تابستان خنک و در زمستان گرم است و در شرایط آب و هوایی ایران اینگونه سقف ها توصیه میگردد.

مصاحی که برای ساختن سقف به کار میرود عبارتند از فلز،چوب،تیرآهن و بتون که استفاده هر یک از این مواد بستگی به وفور این مواد و محاسبه اقتصادی و هزینه آنها دارد. استفاده از هر یک از این مواد دارای محاسن و معایبی است مثلا در سقف های فلزی احتمال زنگ زدگی و سقفهای چوبی کم دوامی و حمله حشرات و آتش سوزی در انها وجود دارد.

سقف سالن ها بایستی عایق شود تا از اتلاف حرارت ،تجمع آب در سقف و بارانی شدن آن جلوگیری به عمل آید که در قسمت عایق بندی به آن اشاره شد. 

عملیات ساختمانی:

پی: در ساختمانهای مرغداری پی معمولا از سیمان و یا از شفته (مخلوطی از آهک و ماسه) ساخته میشود. به هنگام پی سازی رعایت نکات زیر ضروری است.1-از زهکشی خوبی خوبی برخوردار باشد.2- در مقابل یخ زدن مقاوم باشد.3- سنگینی ساختمان را تحمل کند.4-اقتصادی باشد.5-در برابر ورود موش و سایر جوندگان غیر قابل نفوذ باشد.عمق پی یا شالوده به ارتفاع ساختمان بستگی دارد و به طور کلی شالوده بایستی حدود 20 سانتیمتر ضخامت 45 سانتیمتر عمق و 30 سانتی متر از سطح زمین بالا باشد.

کف: کف ساختمان بایستی در مقابل رطوبت غیر قابل نفوذ باشد. جوندگان مخصوصا موش به داخل ان رخنه نکند اقتصادی باشدمسطح و صاف باشد تا شستو شو و ضد عفونی به آسانی انجام بگیرد و برای جوجه ها محل راحتی باشد.

از چوب آجر و سیمان برای ساختن کف استفاده میشود که متداول ترین آن کف های سیمانی است . ارتفاع کف سالن ها بایستی حدود 20 تا 25 سانتیمتر باشد تا آب در انها نفوذ نکند و شستشوی آن به سهولت انجام گیرد.

در کف های سیمانی ضخامت سیمان حدود 10 سانتیمتر در نظر گرفته میشود و هنگام ساختن کف بایستی شیب مناسبی را در نظر گرفت تا در موقع نظافت آب داخل سالن به راحتی به بیرون هدایت شود.

گاهی در سالن های نگهداری از کف های مضاعف یا نیمه مضاعف استفاده میشود . در مواقعی که مرغها از بستر خود به سالنی با کف مضاعف منتقل میشوند احتمال شیوع کوکسیدورز وجود دارد.

دیوارها: ارتفاع دیوار بسته به نوع ساختمان متفاوت است . در ساختمانهای مدرن و سقف های زاویه دار قرینه ارتفاع دیواردهای جانبی با یکیدیگر مساوی هستند و حدود 2/2 تا 5/2 متر ساخته میشوند در صورتی که در ساختمانهای سایبانی ارتفاع دیوار جلو حدود 2 تا 5/3 متر و ارتفاع دیوار عقب 2/2 تا 3 متر است. دیوارها از تخته آجر یا بلوکهای سیمانی ساخته میشوند.در صورت استفاده از تخته بهتر است بین دو جداره تخته فاصله ای حدود 5 تا 10 سانتی متر در ظر گرفته شود و این فضا با مواد عایق پر شود. برای جلوگیری از اتلاف حرارت از دیوارها بهتر است جدار داخلی با مواد عایق پوشیده شود.

برای تسهیل در امر شستشو و نظافت داخل سالن و ضد عفونی کامل بایستی جدار داخلی دیوار حداقل تا ارتفاع یک متر با سیمان و سایر موادی که مرغ نتواند به آنها نوک بزند پوشانیده شود.این امر مانع نفوذ میکروبها به منافذ نیز میگردد.

سقف: همانطوری که قبلا نیز ذکر گردید سقف ساختمانها به شکلهای مختلف ساخته میشود . جنس سقف از ایرانیت ،سیمانريا،تخته و یا سایر مواد موجود در محل است برای جلوگیری از اتلاف حرارت بایستی سقف سالن عایق بندی شود که معمولا از پشم و شیشه استفاده میشود اگر سقف دو جداره باشد جدار پایینی از مواد عایق ساخته میشود . هوا ما بین دو جدار نیز به عایق بودن ساختمان کمک میکند.

درب و پنجره ها: درب های سالن بایستی به طریقی ساخته شود که عبورو مرور از آنها به راحتی امکان پذیر باشد . در ساختمانهای مرغداری از دربهای کشوئی و یا معمولی استفاده میشود . ارتفاع متداول درب ها حدود 2 تا 5/2 متر است. عرض دربها حدود 1 تا 5/1 متر توصیه میشود به طوری که عبور و مرور چرخهای حامل غذا از انها به راحتی امکان پذیر باشد. اگر گردشگاه طیور در جلوی ساختمان است بایستی سوراخهایی به طول و عرض 25 سانتی متر در کف و نزدیک زمین ساخته شود تا طیور از این سوراخها به فضای بیرون راه یابند.

پنجره ها اغلب در دیوارهای جانبی و یا در سقف ساختمان تعبیه میشود. پنجره ها بایستی طوری نصب گردند که نور کافی و هوای لازم در اختیار جوجه ها قرار دهد . در مناطق گرم پنجره ها در ارتفاع بالاتر از سطح زمین و در مناطق سرد در ارتفاع کمتری ساخته میشوند تا مقدار تابش آفتاب به داخل سالن را تامین کنند . در مناطق گرم برای پنجره ها سایه بان نصب میشود تا تابش آفتاب به داخل سالن کمتر شود و سالن ها بیش از حد گرم نگردند.

پنجره ها را باید طوری در دو طرف ساختمان نصب کرد که مقابل یکدیگر نباشند و نیز جهت بازو بسته شدن آنها از بالا به پایین باشد تا از کوران هوا جلوگیری شود. معمولا به ازای هر 100 متر مربع از مساحت ساختمان 5 متر مربع پنجره در نظر گرفته میشود و این مقدار پنجره تهویه کافی و نور لازم را در سالن به وجود می آورد . برای جلوگیری از تابش شدید آفتاب قسمتی از شیشه ها رنگ میشود . همچنین برای جلوگیری از بروز بیماری کانیبالیزم اغلب پنجره ها را رنگ قرمز میکنند.