یادداشت : اهداف جیره نویسی علمی و اقتصادی

رشد سريع دامپروری از چند دهه گذشته سبب به وجود آمدن صنعت دامپروری به شكل امروزي شده است. صنعت دامپروری از جهت به كارگيري روشهاي جديدتر و موثرتر دائما در حال تغيير و پيشرفت مي باشد. راندمان توليد گوشت يا تخم مرغ وابسته به توانائي ژنتيكي گله مورد پرورش است. يك دامپرور زماني موفق است كه توانائي ژنتيكي گله را در مورد راندمان توليد ، در بالاترين سطح ممكن بروز دهد. يكي از شروط اصلي براي رسيدن به حداكثر راندمان توليد ، تغذيه متعادل گله مي باشد. به همين دليل تهيه يك جيره غذائي متعادل از نظر مواد مغذي (پروتئين ، كربوهيدرات ، چربي ، مواد معدني ، ويتامين ها) كه جوابگوي احتياجات حيوان باشد الزاميست. البته به همان اندازه كه كمبود يك ماده مغذي در جيره غذائي مي تواند موجب افت راندمان توليد شود ، بالا بودن ميزان همان ماده مغذي در جيره نيز ، هم موجب ضرر اقتصادي شده و هم مي تواند به سلامت حيوان لطمه وارد نمايد

از طرف ديگر هدف يك دامپروری در كنار توليد پروتئين حيواني ، سودآوري مي باشد. از آنجائيكه بيشترين هزينه توليد فرآورده هاي دامپروری مربوط به تغذيه مي باشد (۷۰-۶۰%هزينه ها) ، در نتيجه تهيه جيره اي الزاميست كه علاوه بر تامين احتياجات غذائي حيوان ، از نظر اقتصادي نيز مقرون به صرفه باشد. در حقيقت يكي از رموز موفقيت براي دامپرور ، تهيه جيره متعادل با حداقل قيمت است.  براي نيل به اين هدف بايد از منابع خوراكي محدود و گران قيمت به بهترين نحو استفاده نمود. تهيه جيره غذایی كار چندان ساده اي نبوده و منحصر به مخلوط كردن چند قلم ماده خوراكي نيست ، بلكه نياز به داشتن اطلاعات كامل از احتياجات غذائي گله مورد پرورش و تركيب و كيفيت خوراك ها دارد.

علي رقم پيشرفتگي نرم افزارهاي مخصوص جيره نويسي وقتي از كامپيوتر براي تعيين فرمول دان استفاده مي شود ، بايد در مورد قابل استفاده بودن جيره از نظر فيزيولوژي دستگاه گوارش حيوان ارزيابي صورت گيرد. زيرا كامپيوتر فقط اطلاعات داده شده به آن را عمل آوري مي كند و هر گونه اشتباه در اطلاعات اوليه ، در نتيجه كار كامپيوتر منعكس مي شود. همچنين شرط اصلي تهيه جيره هاي متعادل با حداقل قيمت توسط كامپيوتر ، دادن درست ترين اطلاعات از جمله تركيب شيميايي خوراكها و قيمت خوراكهاي مورد نظر است.

اطلاعات کاربردی دانه سویا (دانه سویای پرچربی)

دانه سویا منبع مناسب انرژی و پروتئین برای طیور است و میزان استفاده از آن بستگی به ملاحظات اقتصادی دارد،اگرچه در مورد دانه سویا،این ملاحظات اقتصادی ارتباط نزدیکی با قیمت نسبی کنجاله سویا و مکمل های چربی دارد،دانه سویا دارای 38 درصد پروتئین و حدود 20 درصد روغن است.

دانه سویا نیز به روشی مشابه کنجاله سویا باید حرارت ببیند تا مهارکننده تریپسسین آن از بین برودو قابلیت هضم پروتئین آن افزایش یابد.تغذیه دانه خام سویا یا دانه هایی که فرایند حرارتی ناکاملی بر آنها اعمال شده است موجب کاهش رشد و کاهش تولید و اندازه تخم مرغ می شود.چنانچه به فرایندپخت دانه سویا مشکوک هستیم ارزیابی لوزالمعده مرغ ها شاخصی خوبی برای پی بردن به آن است زیرا اگر مهارکننده تریپسسین در ماده خوراکی مصرفی وجود داشته باشد،اندازه لوزالمعده در حد 50 تا100 درصد بزرگتر می شود.با وجودی که می توان به صورت دوره ای از آزمونهای مناسب برای اندازه گیری میزان مهارکننده ترپسسین(همچون تست اوره آز)استفاده کرد،یک روش ساده آزمون دانه های سویا برای بررسی میزان اعمال حرارت بر آنها،مزه کردن دانه های سویای فراوری شده است.دانه هایی که در معرض حرارت کمی قرارگرفته اند.دارای مزه و طعم آجیلی یا فندقی هستند در حالی که دانه هایی که حرارت بیش از اندازه دیده اند دارای رنگ تیره تر و نیز طعم سوختگی میباشند.مشکل اساسی اعمال حرارت بیش از حد از بین رفتن لایزین و دیگر اسیدهای آمینه حساس به حرارت است.می توان دانه های سویای حرارت دیده را با استفاده از یک آسیاب چکشی خرد کرد.در حالی که دانه ها حتی چربی بالایی دارند،مواد آسیاب شده دارای جریان پذیری نسبتا"آزادی  هستند.

از آنجا که میزان روغن دانه ها بالا است،نمی توان آنها را برای مدت طولانی ذخیره کرد زیرا خطر فساد اکسیداتیو چربی ها آن را در معرض خطر قرار میدهد.باید توجه داشت که لازم است دانه های سویا به خوبی آسیاب شوند زیرا برای آزاد کردن روغن از سلول های گیاهی و کمک به هضم آنها باید روغن از درون سلول های گیاهی بیرون بیایند.دانه های سویای آسیاب شده درشت دارای قابلیت هضم چربی کمتری هستند.حرارت داد ن دانه سویا به هر روشی که انجام شود موجب چروکیده شدن دانه ها می گرددزیرا مقداری از آب آنها از دست میرود.در بسیاری از موارد،چروکیده شدن تا حدود 7 درصد وزنی ادامه می یابدولی از این مقدار تنها یک درصد متعلق به ماده خشک دانه سویا است.

اخیرا"در صنعت خوراک دام و طیور علاقه زیادی به اکسترود کردن و اکسپند کردن دانه سویا  ایجاد شده است.گرمای مورد نیاز برای از بین بردن مهارکننده تریپسسین و دیگر هماگلوتینین های  موجود در سویای خام بستگی به مدت زمانی دارد که در معرض حرارت قرار می گیرند. به همین دلیل  دمای بالا در زمان کم همان نتیجه ای را میدهد که دمای کم در زمان زیاد،از آنجا که اکسپندر و اکسترودر دارای سرعت عمل زیادی هستند لذا دانه سویا مدت زمان کوتاهی در دستگاه باقی می ماند بنابراین دمای زیادی مورد نیاز آنها است.این دستگاه ها بسته به طراحی که دارند در دمای 140 تا155 درجه کار می کنند.میتوان برای بررسی کارآیی این دستگاه ها از دو آزمون اوره آز و لایزین قابل دسترس استفاده نمود.

مشکلات بالقوه دانه سویا:اعمال حرارت اندک بر دانه های سویا به صورت بالابودن آنزیم اوره آز و یا بالابودن قابلیت حل پروتئین در هیدروکسید پتاسیم خود را نشان میدهد. اگر جیره های پایانی جوجه های گوشتی دارای بیش از 30 درصد دانه سویا باشد در این صورت چربی بدنی آنها عمدتا"از نوع غیر اشباع شده و بسیار مستعد فساد اکسیداتیو هستند.می توان با استفاده از ویتامین  * در سطح 75 تا 100 واحد بین المللی در هر کیلوگرم خوراک این مشکل را برطرف کرد.